Op het moment dat ik deze eerste woorden neerschrijf, is net in Moskou de begrafenis van Aleksej Navalny begonnen. ‘Uitvaart Navalny begonnen: veel publiek en politie aanwezig’, kopt de NOS. Agenten op de daken rond de kerk, overal arrestatiewagens en nog meer politie. CNN meldt dat de live feed geblokkeerd lijkt te worden.
Ik denk terug aan een week geleden. Toen liep ik in kasteel Loevestein, bekend van Hugo de Groot en zijn tot de verbeelding sprekende ontsnapping in een boekenkist. Loevestein was decennialang de staatsgevangenis van Nederland. Wie gezien werd als een bedreiging voor de staat of zijn leiders kon rekenen op een enkeltje Loevestein. Hugo de Groot was een van hen, maar zeker niet de enige!
Nu, enkele eeuwen later, biedt Loevestein ruimte aan de tentoonstelling Monddood. Hugo de Groot en zijn medegevangenen worden in de tentoonstelling omringd door tal van anderen die de mond werden of worden gesnoerd vanwege hun kritische boodschap. Mensen van nú. We keken naar foto’s met achtergrondinformatie van mensen uit China, Papoea Nieuw Guinea, de Fillipijnen, Cambodja, Tsjaad, Rusland, mensen die het lef hebben om kritiek te uiten op de machthebbers. De tentoonstelling begint hoogst actueel: de eerste die je ziet is Aleksej Navalny. Zonder sterfdatum nog, maar de bloemen die er liggen, zeggen voldoende.
Een tentoonstelling als deze confronteert je met het kwaad. Tegelijk confronteert het je met jezelf. Tenminste, zo gaat het mij. Scherm ik me af voor het kwaad, of dat nu klein is of megagroot? Verschuil ik me achter mijn gevoelens van onmacht? Ga ik de barricaden op (en waar zijn die eigenlijk)? Wat is mijn verantwoordelijkheid als christen?
The only thing necessary for the triumph of evil is for good people to do nothing. So don’t do nothing Aleksej Navalny
Het zijn gedachten als deze die me steeds weer naar het Kyrie drijven. Wat heeft de kerk van nu een schat in handen met deze oeroude gebedsroep en zijn liturgische plek. Daar en op dat moment in de liturgie, als de kerkdienst nog maar net begonnen is, mag je de rauwe nood van het moment, het kwaad dat je amper in de ogen durft te kijken, de ellende die je tot in het diepst van je wezen schokt, neerleggen. ‘Omwille van de nood van de wereld: …, … en …, roepen wij: Heer, ontferm U, Christus, ontferm U, Heer ontferm U.’
Het werkt meerdere kanten op. Het Kyrie in de liturgie maakt je bewust van de verantwoordelijkheid die je als kerk hebt: neem de nood van de wereld mee naar binnen en breng het samen met de noodkreet die er doorheen klinkt bij God: Heer, ontferm U! Als wij het niet doen, wie dan? Ook op een andere manier maakt het je bewust van de eigen verantwoordelijkheid, namelijk het besef dat God mensen gebruikt om nood te lenigen en onrecht tegen te gaan. Zijn wij, ben ik beschikbaar? Én verder: het is de klacht van velen, je bent, we zijn niet alleen. Het is een klacht ook die nergens beter gehoord wordt dan juist hier!
Opnieuw kijk ik naar de nieuwssite. Onder de berichtgeving over Navalny’s begrafenis (‘de autoriteiten hebben allerlei stoorzenders opgezet rond de kerk, waardoor het bijna onmogelijk is om beeld en geluid te verspreiden’) staat iets over Oekraïne, Gaza, de enquête fraudebeleid. Al scrollend ontvouwt zich het wereldnieuws in al zijn rauwheid, ellende afgewisseld met influencer-niksigheid. Het maakt me moedeloos. Wat kijk ik uit naar zondag, naar het Kyrie. ‘Omwille van…, van…, van… roepen wij: Heer ontferm U, Christus ontferm U, Heer ontferm U.
We schreeuwen het uit. Het wordt gehoord!
Deze blog is geschreven door Anje de Heer.
Meer weten over het plaats en betekenis van het Kyrie? Je vindt het in de Notitie De aanvang van de dienst.