Goed en recht doen. Dat is in kort waar het bij diaconaat om gaat. De woorden gerechtigheid en barmhartigheid spelen in het diaconale werk een belangrijke rol. Het zijn woorden die we ook vaak tegenkomen in de Bijbel. Ze kenmerken God en als het goed is ook de mensen die bij Hem horen.
Barmhartigheid is niet zomaar een kenmerk van God. Het raakt Hem diep van binnen, in zijn hart. ‘Mijn hart wordt verscheurd en door barmhartigheid word ik bewogen’. Zo barmhartig en liefdevol is onze Vader. Van Jezus leren we dat ook wij net zo liefdevol en barmhartig moeten zijn: ‘Wees barmhartig zoals jullie Vader barmhartig is’. God is barmhartig, maar Hij is ook rechtvaardig. Dit betekent dat Hij eerlijk, onpartijdig en betrouwbaar is. Hij doet wat Hij belooft, je kunt op Hem bouwen! En ook daarin wil Hij dat we op Hem lijken. Je weet wat de Heer van je wil, ‘niets anders dan recht te doen en trouw te zijn’. Want God houdt van mensen die het goede doen.
Je kunt zo maar geconfronteerd worden met zorgelijke en ingewikkelde situaties. Ziekte, verdriet, relatieproblematiek, werkstress. Wat is het fi jn wanneer er dan een plek is waar je terecht kunt voor praktische hulp en concrete steun, een open gesprek en een luisterend oor, eerlijk advies en gebed. Dat is in het kort waar het bij diaconaat om gaat. Barmhartigheid is het goede zoeken en doen voor een ander. Het evangelie zet je in beweging om te helpen. Je probeert om de nood van de ander te verzachten en mogelijk zelfs helemaal weg te nemen. Soms lukt dat niet of onvoldoende. Dan blijf je liefdevol en trouw naast die ander staan. Daarin weerspiegel je hoe God met jou omgaat.
Recht doen betekent dat je de ander geeft wat hem of haar toekomt. Mensen worden soms op grote schaal en structureel uitgebuit. Wie hoort hun stem? Recht doen gaat over het herkennen en durven benoemen van onrecht. Het betekent ook dat we onrechtvaardige situaties aankaarten en opkomen voor de mensen die hiermee te maken krijgen. Het heeft ook te maken met de zorg voor de schepping. De aarde is niet van ons, we hebben haar in beheer gekregen. Jij en ik hebben de verantwoordelijkheid om eerlijk en zorgvuldig met mens, dier en de natuur om te gaan. Als kerk streven we naar eerlijke relaties met mensen en met de hele schepping.
‘Statushouders die in onze plaats kwamen wonen, doken structureel de schulden in. Er was iets mis met het beleid en de ondersteuning van deze groep vanuit de gemeente. Dat hebben we aangekaart bij de wethouder en aangedrongen op oplossingen. Ook hebben we maatjes aangeboden vanuit de kerken, zodat we gezamenlijk iets aan hun situatie kunnen doen.’
Diaconaat is het handelen vanuit het evangelie dat gericht is op het voorkomen, opheffen, verminderen dan wel mee uithouden van fysieke, materiële en sociale noden van (groepen) mensen en op het scheppen van rechtvaardige verhoudingen in kerk en samenleving.
Uit: Barmhartigheid en gerechtigheid, handboek diaconiewetenschap
We zijn geroepen om het evangelie te leven in ons dienen, delen en doen. Deze drie woorden horen bij elke christen en kunnen niet worden uitbesteed aan een aantal specialisten in de gemeente.
Jezus zegt van zichzelf dat Hij is gekomen om te dienen. Ook wij moeten hierom bekend staan. Dienen betekent dat je het beste in de ander naar boven haalt door het geven van je tijd, aandacht, hulp en middelen. In onze omgang met elkaar en anderen zal dienen hét onderscheidende kenmerk zijn.
Het evangelie maakt van ons gulle mensen. Dat zie je duidelijk bij de gemeente in Handelingen (Hand. 2:43-47). Delen hoorde daar helemaal bij het gemeenteleven. Het viel zo op dat de gemeente zelfs in een goed blaadje stond bij de rest van het volk. Ook wij delen ons geld, onze tijd, onze energie en aandacht. Zo hebben we onze naaste lief als onszelf. Hoe gul ben jij?
‘Als je van mij houdt, doe je wat Ik heb gedaan’, zegt Jezus. Geloven wordt zo heel praktisch. Niet voor niets wordt het diaconaat ook wel de handen en voeten van de kerk genoemd. De kerk is op haar mooist wanneer ze liefde, genade en herstel van gebrokenheid in de praktijk brengt. Als kerk willen we graag vertellen over Gods liefde en we willen anderen die liefde laten ervaren door onze woorden in praktijk te brengen. Diaconaat is dus een prachtige manier om te doen wat je gelooft. Zo maken we Gods koninkrijk met woord en daad concreet.
Het helpen van en opkomen voor mensen in kwetsbare posities zie je op veel plaatsen in de Bijbel terug. Vanaf het begin van Gods verhaal met mensen vinden we richtlijnen voor onze relatie met God en de naaste. Barmhartigheid en gerechtigheid zijn daarbij sleutelwoorden. Weduwen, wezen en vreemdelingen waren in Bijbelse tijden de meest kwetsbare groepen in de samenleving. De wetgeving van het Oude Testament bevat veel regels die juist hen beschermen. Hun rechten worden tot in detail beschreven en beschermd, want ook zij horen volop bij de gemeenschap van God.
En die zorgplicht beperkte zich niet tot het eigen volk, want Israël werd nadrukkelijk opgeroepen om ook vreemdelingen liefdevol te behandelen. Ze waren zelf immers ook vreemdeling geweest (Deut. 10:19).
Het concreet omzien naar kwetsbare medemensen was ook niet vrijblijvend (Deut. 14:28-29, 24:17-22, 26:11-13; Jes. 58:6-11). God neemt het hoog op als het volk Israël deze plicht verzaakt. Voor Hem is het zelfs een teken dat het volk Israël Hem ontrouw is geworden (Jes. 1:17). Inzet voor barmhartigheid en gerechtigheid behoren tot de kern van een levend geloof!
In het Nieuwe Testament wordt die lijn doorgetrokken. Denk aan het verhaal van de barmhartige Samaritaan. Het is een antwoord op de vraag ‘wat moet ik doen om het eeuwige leven te krijgen?’. In Matteüs 25 zien we diezelfde scherpte. We lezen daar over het laatste oordeel wanneer Jezus weer terugkomt. In het Koninkrijk van God is het omzien naar naar hongerigen, dorstigen, naakten, vreemdelingen, gevangenen en zieken geen bijzaak, maar behoort het tot de kern van geloven. Ik denk omdat God verlangt naar mensen, waarin Hij iets van zichzelf terugziet.
Kerken helpen mensen in knelsituaties. Vaak gaat dat om mensen met onvoldoende eigen middelen of een zwak netwerk. Het gaat dan om incidentele en tijdelijke hulp. Denk aan situaties waarbij er brood op de plank moet komen, die dreigende huisuitzetting, of ouderen die eenzaam zijn. Kerken staan hierin niet alleen. Maar veel instanties zijn gebonden aan regels. Die regels gelden niet voor kerken. De kerk kan haar hart laten spreken. Verder helpen kerken daar waar anderen zich niet geroepen voelen of het laten afweten.
Kerken hebben ook een belangrijke signalerende rol. Diakenen komen immers achter de voordeur bij mensen in kwetsbare posities. En soms ontstaan problemen door falen of door bureaucratie. Diakenen kunnen dan via een diaconaal platform aan de bel trekken bij instanties of het woord nemen tijdens een gemeenteraadsdebat. Door het aankaarten van die oorzaken bij de juiste instanties, kunnen deze problemen hopelijk in de toekomst worden voorkomen.
De diaconie wil geen afhankelijkheid creëren, maar mensen zo ondersteunen dat zij weer op eigen benen komen te staan. De diaconie neemt de problemen niet over, maar gaat samen met de hulpvrager op zoek naar oplossingen voor de lange termijn. Dat versterkt de eigenwaarde en zelfredzaamheid en het leven krijgt weer perspectief.