Goed en recht doen. Dat is in kort waar het bij diaconaat om gaat. De woorden gerechtigheid en barmhartigheid spelen in het diaconale werk een belangrijke rol. Het zijn woorden die we ook vaak tegenkomen in de Bijbel. Ze kenmerken God en als het goed is ook de mensen die bij Hem horen.
Bij gerechtigheid gaat het erom dat er ook iets aan de oorzaak van de ellende wordt gedaan. Zodat mensen tot hun recht komen. Dat betekent dat we onrechtvaardige situaties aankaarten en opkomen voor de mensen die hiermee te maken krijgen. Vanuit barmhartigheid help je mensen, maar daarnaast kaart je de oorzaken van problemen aan. Bijvoorbeeld bij de burgerlijke gemeente.
Ook de zorg voor de schepping heeft hier mee te maken. De aarde is niet van ons en we hebben de verantwoordelijkheid om zorgvuldig met de schepping om te gaan. Er is een beter evenwicht nodig tussen de drive om geld te verdienen en hoe we omgaan met de waardigheid van mensen en respect tonen voor de natuur. Als kerk willen we hiervan getuigen en streven naar duurzame relaties met mensen en met de schepping.
‘Statushouders die in onze plaats kwamen wonen, doken structureel de schulden in. Er was iets mis met het beleid en de ondersteuning van deze groep vanuit de gemeente. Dat hebben we aangekaart bij de wethouder en aangedrongen op oplossingen. Ook hebben we maatjes aangeboden vanuit de kerken, zodat we gezamenlijk iets aan hun situatie kunnen doen.’
Diaconaat is het handelen vanuit het evangelie dat gericht is op het voorkomen, opheffen, verminderen dan wel mee uithouden van fysieke, materiële en sociale noden van (groepen) mensen en op het scheppen van rechtvaardige verhoudingen in kerk en samenleving.
Uit: Barmhartigheid en gerechtigheid, handboek diaconiewetenschap
Het helpen van en opkomen voor mensen in kwetsbare posities zie je op veel plaatsen in de Bijbel terug. Vanaf het begin van Gods verhaal met mensen vinden we richtlijnen voor onze relatie met God en de naaste. Barmhartigheid en gerechtigheid zijn daarbij sleutelwoorden. Weduwen, wezen en vreemdelingen waren in Bijbelse tijden de meest kwetsbare groepen in de samenleving. De wetgeving van het Oude Testament bevat veel regels die juist hen beschermen. Hun rechten worden tot in detail beschreven en beschermd, want ook zij horen volop bij de gemeenschap van God.
En die zorgplicht beperkte zich niet tot het eigen volk, want Israël werd nadrukkelijk opgeroepen om ook vreemdelingen liefdevol te behandelen. Ze waren zelf immers ook vreemdeling geweest (Deut. 10:19).
Het concreet omzien naar kwetsbare medemensen was ook niet vrijblijvend (Deut. 14:28-29, 24:17-22, 26:11-13; Jes. 58:6-11). God neemt het hoog op als het volk Israël deze plicht verzaakt. Voor Hem is het zelfs een teken dat het volk Israël Hem ontrouw is geworden (Jes. 1:17). Inzet voor barmhartigheid en gerechtigheid behoren tot de kern van een levend geloof!
In het Nieuwe Testament wordt die lijn doorgetrokken. Denk aan het verhaal van de barmhartige Samaritaan. Het is een antwoord op de vraag ‘wat moet ik doen om het eeuwige leven te krijgen?’. In Matteüs 25 zien we diezelfde scherpte. We lezen daar over het laatste oordeel wanneer Jezus weer terugkomt. In het Koninkrijk van God is het omzien naar naar hongerigen, dorstigen, naakten, vreemdelingen, gevangenen en zieken geen bijzaak, maar behoort het tot de kern van geloven. Ik denk omdat God verlangt naar mensen, waarin Hij iets van zichzelf terugziet.
Kerken helpen mensen in knelsituaties. Vaak gaat dat om mensen met onvoldoende eigen middelen of een zwak netwerk. Het gaat dan om incidentele en tijdelijke hulp. Denk aan situaties waarbij er brood op de plank moet komen, die dreigende huisuitzetting, of ouderen die eenzaam zijn. Kerken staan hierin niet alleen. Maar veel instanties zijn gebonden aan regels. Die regels gelden niet voor kerken. De kerk kan haar hart laten spreken. Verder helpen kerken daar waar anderen zich niet geroepen voelen of het laten afweten.
Kerken hebben ook een belangrijke signalerende rol. Diakenen komen immers achter de voordeur bij mensen in kwetsbare posities. En soms ontstaan problemen door falen of door bureaucratie. Diakenen kunnen dan via een diaconaal platform aan de bel trekken bij instanties of het woord nemen tijdens een gemeenteraadsdebat. Door het aankaarten van die oorzaken bij de juiste instanties, kunnen deze problemen hopelijk in de toekomst worden voorkomen.
De diaconie wil geen afhankelijkheid creëren, maar mensen zo ondersteunen dat zij weer op eigen benen komen te staan. De diaconie neemt de problemen niet over, maar gaat samen met de hulpvrager op zoek naar oplossingen voor de lange termijn. Dat versterkt de eigenwaarde en zelfredzaamheid en het leven krijgt weer perspectief.