We hebben allemaal behoefte aan aandacht en steun, aan mensen waar we ons thuis bij voelen en met wie we blijdschap en zorgen kunnen delen. Door allerlei omstandigheden kunnen mensen in een sociaal isolement terecht komen. Rondom eenzaamheid heerst een taboe. Mensen komen er niet graag voor uit dat ze zich eenzaam voelen of weinig contacten hebben. Wat kun jij er als diaken mee?
Eenzaamheid maakt veel kapot, ook in onze samenleving. Het is een pijnlijk gevoel van gemis aan echte relaties en komt voor onder alle leeftijden en in alle lagen van de bevolking. Zo’n 30% van de Nederlanders (dat is meer dan 5.000.000 mensen) is eenzaam en 10% daarvan zelfs aanhoudend en in ernstige mate. Het is een probleem dat ook in de kerk voorkomt. In een tijd waarin we steeds meer afhankelijk worden van ons netwerk is het belangrijk dat we het taboe dat op eenzaamheid rust doorbreken.
Er zijn veel oorzaken van eenzaamheid. Sociale relaties kunnen verloren gaan door veranderingen in de persoonlijke omstandigheden. Bijvoorbeeld door het overlijden van een partner, ziekte, echtscheiding, het verlies van werk en verhuizingen. Ook het verminderen van de rol en betekenis van traditionele sociale verbanden zoals kerk- en buurtgemeenschappen versterkt de kans op eenzaamheid. Daarnaast spelen persoonlijke eigenschappen, zoals een laag zelfbeeld, verlegenheid, angst voor afwijzing of intimiteit en onzekerheid over uiterlijk een rol.
Eenzaamheid kan allerlei lichamelijke of psychische klachten veroorzaken zoals angst, depressieve klachten en slaapproblemen. Dat kan weer leiden tot minder meedoen in de samenleving. Mensen die zich erg eenzaam voelen, zijn minder gelukkig en hebben vaker een negatief mens- en/of zelfbeeld dan mensen die geen last van eenzaamheid hebben.
Iedereen kan zich een periode meer of minder eenzaam voelen. Maar er zijn factoren die de kans op eenzaamheid vergroten. Risicogroepen zijn chronisch zieken, mensen met een beperking, alleenstaanden, zwaarbelaste mantelzorgers en ouderen (75+). Maar ook mensen die in armoede leven, laaggeletterden en Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond lopen een groter risico op eenzaamheid.
Mensen die eenzaam zijn, lopen daar niet mee te koop. Je zult actief moeten zijn om het te signaleren en bespreekbaar te maken. Let op de risicogroepen in jouw gemeente. Hou de vinger aan de pols wanneer mensen hun leven opeens wordt omgegooid: als ze ontslagen worden, arbeidsongeschikt zijn, in een echtscheiding raken, ziek worden of wanneer een geliefde overlijdt. Deze ingrijpende gebeurtenissen vergroten de kans op op vereenzaming sterk. Daarnaast kunnen bepaalde signalen wijzen op eenzaamheid. Denk aan verslechterde zelfzorg of vermoeidheid, een negatief zelfbeeld, boosheid, weinig sociale contacten, mensen op afstand houden. Houdt daarom in de gaten in hoeverre mensen aanwezig zijn bij activiteiten van jullie gemeente. Deze signalen hoeven niet te betekenen dat iemand zich eenzaam voelt. Ze kunnen ook wijzen op andere problemen of te maken hebben met andere omstandigheden.
Houdt er rekening mee dat mensen zich kunnen schamen en niet graag over hun eenzaamheid praten. Het is daarom belangrijk dat je hen serieus neemt en als gelijkwaardig ziet. Geef hen niet het gevoel dat ze zielig zijn. Als je vermoedt dat iemand eenzaam is, vraag dan eens door en laat je niet te snel tevredenstellen. Zoek samen naar de kern van het probleem. Onderzoek waar het gevoel van eenzaamheid vandaan komt en vanaf wanneer, welke gebeurtenis of fase in het leven, het is ontstaan. Soms hangt het samen met het verliezen van een partner of een verbroken vriendschap. Soms heeft het te maken met een dagelijks ritme of patroon vol bezigheden dat abrupt is opgehouden, door ziekte, werkloosheid of zelfs vakantie. Bespreek welke contacten iemand heeft, vrienden, familie, collega’s, kennissen, buren, gemeenteleden en schrijf deze op. Inventariseer daarna wat iemand leuk vindt om te doen. Waar beleeft hij of zij plezier aan? Denk aan sporten, werken, kerkelijke activiteiten, wandelen, winkelen, lezen, klussen e.d. Ga samen eens na: waar is de ander goed in en waarvan zouden anderen plezier kunnen hebben? Welke gaven heeft de ander eigenlijk om van uit te delen? Mogelijk biedt dit aanknopingspunten om mee aan de slag te gaan.
Eenzaamheid is een taai probleem waar helaas geen standaardoplossing voor bestaat. Maar het verminderen van eenzaamheid door aandacht en afleiding is veel waard. De volgende tips uit de praktijk helpen je op weg:
Wat is eenzaamheid precies en waar kan het toe leiden? En hoe word je eigenlijk eenzaam en wat kun je ertegen doen? Filosoof Cees Zweistra gaat op zoek naar antwoorden en spreekt academici en (ervarings)deskundigen in een persoonlijke zoektocht die je kunt beluisteren in de boeiende podcast ‘Op zoek naar eenzaamheid’. Je kunt de podcast beluisteren o.a. via Spotify.